એક એવી કવિતા

જેના દ્વારા
કડકડતી ઠંડીમાં મેળવી શકાય હૂંફ
ઉનળામાં ટાઢક
ને
ચોમાસામાં પહેરી શકાય રેઈનકોટની જેમ…
જે
લોહીના બટલાની અવેજીમાં ચડાવી શકાય
જેવલેણ ઘાવ પર લગાડી શકાય મલમની જેમ
વસ્ત્ર પર અત્તર જેમ છાંટી શકાય
જેના દ્વારા
લૂછી શકાય સૌ કોઈનાં આંસુ
જેનાથી
ભૂખ્યા માણસને ગમતું ભોજન જમ્યાનો ઓડકાર આવે
અનાથ બાળકને માતા મળી ગયાનો સંતોષ થાય
જે વાંચ્યા પછી ક્યારેય ન કરવી પડે ઈશ્વરને પ્રાથના…

લખવી છે
એક એવી કવિતા…!

– અનિલ ચાવડા

કવિનો શબ્દ

એક્સ ક્યૂઝ મી,
હેલો,
મને ઓળખ્યો?
અરે!
હું એ જ છું,

એ જ, જે નથી પડઘાઈ શક્યો તમારા કાનમાં

મને સર્જનારે પીડાની ભારેખમ પોથીઓ ઊંચકીનેય જીવતો રાખ્યો
ચપ્પલ-થેલો-દાઢીનું મજાકિયું બિરુદ પામીનેય ન છોડ્યો મને
જેટલાં એનાં છપ્પલ ઘસાયાં એટલો જ હું ઉજળો થયો
જેટલા એનાં વસ્ત્રો ફાટ્યાં એટલો ચિવટાઈથી હું સંધાયો
દાઢી ભલે વેરવિખેર થઈ પણ મને સુવ્યવસ્થિત રાખ્યો
ક્યાંક મુખર, ક્યાંક મૂક,
ક્યાંક ચીસ, તો ક્યાંક ભીંસ
ક્યાંક મણમણનો મુંઝારો તો ક્યાંક એકાંતનું અમૃત,
ક્યાંક વળી બહાર ન આવી શક્યાના અભાવે ગળાનો ડૂમો પણ થયો, 

સાચું કહેજો
તમે પણ મને અનુભવ્યો તો છે જ ને?
ફર્ક માત્ર એટલો જ છે કે તમે મને કાગળ સુધી નથી લઈ જઈ શક્યા
ક્યારેક કોઈ ગમતી વ્યક્તિને વહાલથી લખાયેલા પત્રમાં
મોબાઇલથી મોકલાયેલા મેસેજમાં
દીકરીના વિદાય ટાણે
માએ વહાલથી પિરસેલી થાળીમાં
જ્યારે પણ આંખ ભીની થઈ ત્યારે તમારી સંવેદનામાં હું નહીં તો બીજું કોણ હતું?
વેદનાના વહેણમાં હું જ તો વહેતો હતો.
એ જુદી વાત છે કે હું જગતની ઝંઝાળમાં અટવાઈ ગયો,
ક્યારેક લોહીમાં
ક્યારેક આંખ વાટે દદડી પડ્યો...
તમારામાં જાગેલી સંવેદનાને તમે કાગળ સુધી ન લઈ જઈ શક્યા
એટલે જ તો કવિનો થયો... વ્યવહારનો નહીં...
કવિના ગર્ભમાં

ક્યારેક નવ સેકન્ડ,
ક્યારેક નવ મિનિટ,
ક્યારેક નવ મહિના કે
ક્યારેક નવ વર્ષે પણ નહીં જન્મી શકેલો
તો
ક્યારેક પળના ય વિલંબ કર્યા વિના આપોઆપ
ફણગા જેમ ફૂટી નીકળેલો કવિનો શબ્દ છું હું.
હવે ઓળખ્યો ને?

— અનિલ ચાવડા

ખેતરમાં કામ કરતી ‘મા’ને જોઈને...

ના-ના-ના
એને આઠ-આઠ હાથ નથી

બરછી, ભાલો, ત્રિશૂલ, નગ્ન તલવાર,
રાક્ષસનું કપાયેલું રક્ત ટપકતું માથું,
સુંદર કમળ
કે એવું કંઈ જ નથી એના હાથમાં,

ત્રાડ નાખતા સિંહની સવારીની તો વાત જ ક્યાં કરવી!
પણ હા
એક વાત ખરી
વહેલી પરોઢે
દિવસ નામનો સિંહ ત્રાડ નાંખે એ પહેલાં 

એ તેની પર સવાર થઈ જાય છે,

તલવાર તો નહીં,
પણ દાતરડા નામના દિવ્ય શસ્ત્ર વડે એ કાપ્યા કરે છે ઘાસ
જાણે પરિવાર પર ત્રાટકતી ગરીબાઈ નામની ડાકણના માથાં ન વાઢતી હોય...

ભરબપોરે
શાસ્ત્રોમાં વર્ણવેલા વિકરાળ દૈત્ય જેમ સૂર્ય
વીંઝ્યા કરે છે તડકાની ધારદાર બરછીઓ...
પણ એ તો વિશાળ સરોવરમાં ફેંકાયેલા પથ્થરો પડતા વેંત ડૂબી જાય એમ
ડૂબી જાય છે એના પરસેવાના સરોવરમાં...
સાંજ પડતા તો સૂરજ, ડબામાં પુરાયેલી બકરી જેવો થઈ જાય છે,
આગ ઓકીને પીળી પડી ગયેલી એની જીભ બબડી ઊઠે છે,
“આપણું ગજું નહીં આની સામે, 

આ તો મા છે!”

— અનિલ ચાવડા

સોરી! (એક ખેતમજૂરી કરતા કવિની ઉક્તિ)

પરોઢે સૂર્યએ પોતાનો ચૂલો સળગાવ્યો
ત્યારે અમે અમારા ટાઢાબોળ ચૂલાની બાજુમાં બેઠા હતા જાગતાં...
એવું નથી કે મને સ્પર્શતું નથી આ મૃદુ ઝાકળ
ગમે છે,
પણ પરોઢના ગર્ભમાં પાંગરેલું આ ઓસ
સુંવાળા ઘાસ પર બેસીને તેની મહાન ગાથા સંભળાવે તે પહેલાં
મારી માના હાથમાં ઊપસી આવેલા ફોલ્લા
એની વાર્તા શરૂ કરી દે છે
ઝાકળ પોતાને મોતી સિદ્ધ કરે તે પહેલાં
પગમાં પડેલા ઢીમડાં
પોતાને કોહિનૂર સાબિત કરી ચૂક્યા હોય છે
‘પરોઢે કમલ સરોવરે અંગ જબોળાય’ની કલ્પનાને ટાણે તો
અમે ધૂળમાટીથી રગદોળાઈને થઈ ગયા હોઈએ છીએ પરસેવે રેબઝેબ...

વંદન! વરસતા વરસાદની દોમદોમ સાહ્યબીને બે હાથે વંદન!
પણ મને તો ધોધમાર વરસાદમાં માથું ઢાંકતા છાપરાની કલ્પના વધારે વહાલી લાગે છે

મને યાદ છે,
એક દી કોલસાની ભઠ્ઠીમાં કામ કરતાં મા દાઝી ગયેલી
એક મોટા અર્ધ વર્તુળાકાર ફરફોલા સાથે ઊપસી આવેલા અનેક ફોલ્લા શરીર પર
મને તેમાં દાઝી ગયેલો ચંદ્ર ને સેંકડો બુઝાતા સિતારા દેખાયેલા
બસ આટલું નાનું (પ્રકૃતિ?) કાવ્ય રચાયું હતું ચિત્તમાં....
મારું કલ્પનાશીલ મો જોઈ માએ પૂછેલું
‘ધરાએલો લાગે છે, કંઈ ખાઈને આવ્યો કે શું?
હું કશું બોલ્યો નહીં,
કયા મોઢે કહેવું કે ભરપેટ ગાળો ખાધી છે શેઠની...

તમે જ્યારે ‘સીમ દોમદોમ તડકામાં નહાય’નું અદ્ભુત કલ્પનાચિત્ર રજૂ કરો છો,
ત્યારે મારી હોજરીમાં તપતું હોય છે એક ગીતનું મુખડું, કે-
‘આખું આકાશ એક ધગધગતો ચૂલો ને સૂરજ એક શેકાતી રોટલી...’

તમે કહો છો,
‘સમી સાંજે સૂરજ કેવા અદ્ભુત રંગો પૂરે છે ક્ષિતિજ પર, નહી?’
આઈ એગ્રી,
લાખલાખ સલામ એના કેસરિયાપણાને!
કિરણોની ફરતી પીંછીને!
પણ અમારા જીવનમાંથી બુઝાઈ ગયેલો સૂર્ય
મને ક્ષિતિજના રંગોની કલ્પના નથી કરવા દેતો...
મને તો તેમાં મારી માના સેંથીના આકાશમાંથી આથમી ગયેલા સૂર્યને કારણે
ભૂંસાયેલા સિંદૂરના લાલપીળા ડાઘા દેખાય છે,
જેને હું કોઈ જ રીતે સાફ નથી કરી શકતો...
પ્રકૃતિએ સર્જેલી મસમોટી ઊંડી ખીણ કરતાં
મને પેટનો ખાડો વધારે ઊંડો લાગે છે.

પ્લીઝ! એવું ન સમજતા કે હું પ્રકૃતિનો ચાહક નથી
પણ હાલ પૂરતું
હું તેનું કાવ્ય સર્જી શકું તેમ નથી, સોરી!

- અનિલ ચાવડા

આ કવિતાનો વીડિયો પણ જુઓઃ

અમદાવાદ

આ 208ની ઝડપે દોડતું 108નું શહેર છે

આમ ઓગળી ગયેલું ને આમ ગાંઠનું શહેર છે

‘જબ કૂત્તે પે સસ્સા આયા’ની જૂની ઘટનાનું
અડધું-પડધું હકીકતોનું ને અડધું સપનાનું
બૂમ પાડો તો બ્હેરું ને મૂગા રહો તો પડઘાનું
કરી શકો તો જલસાનું, નહીંતર મડદાનું
અડધું શંકાનું, અડધું શ્રદ્ધાનું
આમ કોઈનું નહીં ને આમ બધાનું...

સી.જી. રોડ,
એસ.જી. રોડ,
એમ.જી. રોડ...
નમ્રતા એટલી કે રોડને પણ ‘જી… જી…’ કહીને બોલાવે
પણ ક્યારેય આજીજી ન કરે...

આશ્રમ જેવા આશ્રમને તો રોડ બનાવી દોડે
ગાંધી, નહેરુ, સુભાષ, સરદારને તો બ્રીજ બનાવી
એમની પર માલની હેરાફેરી કરે
તમને સિગારેટ જેમ પી જાય ને ધુમાડો પણ બહાર ન આવવા દે
‘બકા… બકા…’ કહીને બચકું ભરી લે ને ખબર પણ ન પડે
મીઠાની જરીક મુઠ્ઠી ભરવા માટે
છેક કોચરબથી દાંડી સુધી હાથ લાંબો કરે...

ટૂંકમાં,
માત્ર કૂપન માટે જ છાપું ન મંગાવતા આ શહેરને
પોળમાં રહેવું ગમે છે
ડ્હોળમાં નહીં!

– અનિલ ચાવડા

આ કવિતાનો વીડિયો પણ જુઓઃ

ઘર

(1)

બળદની ખૂંધ પર જે રીતે ખેડૂત પરોણાની આર મારે તેમ
વર્ષોથી ખાલી પડેલા ઘરના મોભારાની એક તિરાડમાંથી
સૂરજ રોજ ઘરની ખૂંધ પર કિરણના પરોણાની આર માર્યા કરે છે.

(2)
ઈંટ, સિમેન્ટ અને લાકડાઓના ટેકે શું ઊભું છે?
એ તો રામ જાણે
ઘર તો ક્યારનું ઘર છોડીને ભાગી ગયું છે.

(3)
રોજ અડધી રાત્રે
ક્યાંકથી એક દીવાની જ્યોત
ઊડતી ઊડતી આવે છે
અને ઘરમાં જઈને અદૃશ્ય થઈ જાય છે
ઘરમાં અજવાળાનો એક ટુકડો
સતત રિબાય છે

(4)
લોકો કહે છે
રોજ રાત્રે એ ઘરમાં કોઈક રડતું હોય છે
બધા કહે છે એ ભૂત છે…
પણ શું
ઘર પોતે રડતું ન હોઈ શકે?

(5)
’તું કહેતો હતો,
ઘરની અંદર વર્ષોથી કોઈ ચિત્રો દોરી રહ્યું છે’
‘તો દોરે જ છે ને!’
‘પણ અંદરની દીવાલ પર તો ઊખડેલાં પોપડાં સિવાય બીજું કંઈ જ લાગતું નથી,
બધું વર્ષોથી આમ જ ખાલીખમ પડ્યું હોય એમ લાગે છે.’
‘હું એ જ તો કહું છું, ત્યાં વર્ષોથી કોઈ ખાલીપો ચીતરે છે.’

– અનિલ ચાવડા

એક અધૂરું પ્રેમકાવ્ય – અનિલ ચાવડા

વર્ષો બાદ એણે ખુદ સામેથી મને કહ્યું,

”આઈ લવ યુ, ડૂ યૂ લવ મી?”
ત્યારે હું
એક ઊં…ચા પર્વતની ટોચ પરથી
ખીણ તરફ ઢળેલા ઝાડની ડાળી

દાંત વચ્ચે દાબીને
કપાયેલા બે હાથ સાથે
નિ:સહાય લટકી રહ્યો હતો,
જો બોલું

તો ખીણમાં જાઉં

અને
ન બોલું તો પણ….

– અનિલ ચાવડા

આ કવિતાનું પઠન પણ સાંભળોઃ

નયનસંગ બાપુ

૧.
આયખા નામના રૂડા દેશમાં
દેહ નામની હવેલીમાં
નયનસંગ બાપુનું રજવાડું છ્‌ રજવાડું
ઈ ભાળે ઈ જ હાચું
ઈ ક્યે ઈ જ માનવાનું
ઈ દેખાડે ઈ જ જાવાનું દેહના સૌ દરબારીઓએ
જીભ તો ઈની પટરાણી છ્‌ પટરાણી!
મુખની અટારીએ બેઠી બેઠી બોઈલા કરે બાપુ દેખાડે ઈ
પણ બાપુનો વટ્ટ એટલે વટ્ટ હોં!!
ઝાંખા પડે પણ ઝંખવાણા ના પડે...
મોતિયો ઊતરે પણ મોતી ના ઉતરવા દે...
રતાંધળાનેય રાજી રાખે એવા ઉદાર બાપુ હોં!

૨.
ઘણી બધી વાર થઈ પછ્‌ બાપુ આઈવા પાછા,
છાતીના ભંડકિયામાંથી દોથોક પ્રેમ આઈલો ઓલી છોડીન્‌
છોડી તો જે રાજી થઈ છ્‌... જે રાજી થઈ છ્‌... જે રાજી થઈ છ્‌...
અન્‌ બાપુ?
રાજીપાની મજાલ છે કે બાપુના પગ હુધીય પોંચી હકે?

૩.
બાપુ બોઈલા, “છાતીના ભંડકિયામાંથી દોથોક પ્રેમ કાઈઢ તો, અલા રવલા”
“ઈ તો બાપુ તમે ક્યારુનો આલી દીધો છ્‌ ઓલી કાલેજની છોડીન્‌.” કચવાતે મને રવલો બોઈલો.
“તે મા’રાણી હાટું નથ કંઈ?”
રવલો શું બોલે? ઊભો ર્યો, ઇમ ને ઇમ નીચા મોંઢે
“હારું તાણ, આલી દે આખેઆખું ભંડકિયું જ મા’રાણીને...
ખાલી તો ખાલી, આખું તો ખરું!”
“ઘણી ખમ્મા, બાપુને! ઘણી ખમ્મા...” રવલો હરખથી બોઈલો.

૪.
મારી હાળી આંગળિયું
ઉછરતા વ્હાલાદોલા સ્પરશની ઓળખાણુંને પૈણે કૂઈતરા
મારું નથ માનતી?
આપમેળે ઓળખવા માંઈડી છ્ સંબંધોને !

૫.
અચાનક ડેલી ખૈખડી
છાતીના ફળિયામાં રમતાં બેચાર સ્મરણિયાઓ ધોડીને ગિયા છેક પાંપણ હુધી
બાપુએ બૂમ મારીન્‌ પૂઈછું, “કૂણ?”
“ઝળઝળિયાં આઈવા છ્‌ બાપુ!!” સ્મરણો ગળગળા થઈ ગયાં.
“એ... આવવા દ્યો બાપ, આવવા દ્યો!”
અલ્યા એય વેવલીનાઓ કહુંબા ઘોળો કહુંબા,
અન્‌ ઓલી જૂની દાટીને રાખેલી ઇચ્છાયુંને ઓગાળો બાપ!
કહુંબો જેટલો જૂનો એટલી મજાયું વધારે...”
નયનસંગ બાપુ તો કીકિયુંના કોથળામાંથી કાઢવા માંડ્યા વર્ષોથી સાચવીને રાખેલાં દૃશ્યોના લબાચાઓ!
“લે! આ શું? બાપુ અન્ આંહુડાં ?” “ના બાપ ના, આંહુડાં નથ,
આ તો અમને જરા ઈમ કે આ સપનાઓન્‌ નવરાવીએ...”
“ઘણી ખમ્મા બાપુને... ઘણી ખમ્મા...” રવલો બોઈલો.

૬.
બાપુ સૂતા છ્‌, પાંપણની ડેલિયું બંધ છ્‌
ગઢની રાંગ જેવા નાકોડામાંથી શ્વાસ વાવાઝોડાની જેમ અવર-જવર કર છ્‌
જગતની તમામ હવા જાણે બાપુના શ્વાસ લેવાની કામગીરીમાં લાગી ગઈ છ્‌...
અંધારું જાણે બાપુને સુવડાવવા માટે જ પૈડું છ્‌
અજવાળામાં બાપુને ઊંઘ ન’તી આવતી
તો બાપુની બીકનો માર્યો પૃથ્વીનો ગોળો આપોઆપ ઊંધો થઈ ગિયો છ્‌
દેહના દસેદસ દ્વારો મોકળા થઈને મ્હાલી રિયા છે બાપુની સેવામાં.
આખી રાત નસકોરાથી નવેગ્રહ ધ્રૂજતા રિયા...
છેવટ બાપુએ આંખ્યું ઊઘાડી
ત્યારે માંડ બીતાં બીતાં સૂરજે ડોકાચિયું કર્યું ક્ષિતિજનો ટેકો લઈને
ઇયે બાપુએ હા પાઈડી તાણે...

૭.
રવલો ધોડતોક્‌ આઈવો,
હાંફતો હાંફતો બોઈલો, ‘ગજબ થઈ ગિયો બાપુ, ગઢ ઉપર હુમલો થઈ ગિયો છ્‌...
નજરુંના સણસણતા તીર ફેંકાય છ ચારેપાથી...”
“લે! તે એમાં શેનો ભોં? બીવે છ્‌ શું કામ?
આપણે ય સામું ઝીંકો, તીર નજરુંના...” મૂઈછુ મચકોડતા બાપુ બોઈલા.
“પણ બાપુ...”
“પણ બણ ને મેઇલને પૂળો... લાવ જલદી મારું ધનુષ ક્યાં છે?”
“બાપુ આપણી પાંહે નજરું તો છે પણ કામણ નથી રિયા, સાવ બુઠ્ઠા થઈ ગિયા છ્‌ તીર...”
“તો આખ્યું બંધ કરીન્‌ આવેલાં તીર ઝીલો બાપ...”
“તીર ઝીલાય એવી છાતીયું ય નથ રઈ બાપુ...” રવલો બીતાં બીતાં બોઈલો.
હવે બાપુ પાંહે કોઈ જવાબ નોતો તે મૂંગા થઈને જતા રિયા પાછા ઓઈડીમાં.

૮.
“બાપુ! આ હૃદયસંગનો ખજાનો વધતો જાય છ્‌ હોં...
જોવાનું તમારે,
ઝીલવાનું તમારે...
દૃશ્યોનાં દડબાઓ વખારમાં હાચવવાના કુણે?
તમારે જ ને?
આંહુડાની નદિયું ઉપર પાળ બાંધવાનું કામ તમે નથી કરતા તો કુણ કર છ્‌?
તમે છો તો દેહના દેરામાં અજવાળાં છ્‌ બાપુ!
બાકી મજાલ છે કોઈની કે દૃશ્યો જુએ,
રંગો પારખે?
ભાળેલાનો ભવ્ય જલસો આખા દેહને તમારા સિવાય કરાવે છ્ કુણ?
ને ઇવડો ઇ મારો બેટો રંગરેલિયા મનાવછ્‌ રૂપાળી જીજીવિષાઓ હાઈરે...
આ ના હલાવી લેવાય હો બાપુ...
તમે કેતા હોવ તો આંહુડાની નદિયુંને અપઘડી વ્હેતી બંધ કરાવડાવી દઉં
ગમે તેટલો પાણીનો ભરાવો થાય
અરે ગળામાં ડૂમો શું કામ નથી બાઝી જાતો,
તોય આંહુડાનું એકેય ટીંપુ બારે નહીં નીકળવા દેવાનું...
હૃદયસંગ ઉપર હુમલો થાહે, આપોઆપ
સાપ મરશે ને લાકડી ય નૈં ટૂટે
હૃદયસંગની ટાઢા પાણીએ ખહ જાશે બાપુ...
શું ક્યો છો તમે?
કરવું છ્‌ આવું?”
રવલાની વાત હાંભળીન્‌ બાપુ વિચારે ચઈડા છ્‌
ખબર નથી શું કરશે...

૯.
“અલા રવલા, સાંભળ્યું છ્‌ કે લોકોમાં વાયકાયું ફર છ્‌
કે મનુભાબાપુ જે વિચારે છ્‌ ઈ જ જુએ છે નયનસંગ..
સાચી છ્‌ આ વાત?”
“હોતા હશે બાપુ?
લોકોને શું ખબર પડે ?
ગામના મોઢે ગઇણાં ઓછા બંધાય?
ઈ તો બોલે, ઈમને ઓછી ખબર છે કે
મનુભા બાપુ વિચારે છ્‌ ઇ તમે નથ જાતા,
પણ તમે જુઓ છો ઇ મનુભા બાપુ વિચારે છ્‌...”
“તો ઠીક છ્‌” કહીને બાપુએ ખોંખારો ખાધો...

૧૦.
ચારણ આઈવો દરબારમાં,
થિયું કે બાપુનાં થોડાક વખાણ કરું તો બાપુ કંઈ આલશે
એટલે એક હાથ કાન પર ને બીજા હાથ હવામાં લાંબો કરીને
મોટેથી રાગડો તાણીને ગાવા માઈન્ડો બાપુના ગુણગાન
હેહેહેહેહ.....
સામી છાતી બધું ઝીલતો, પાછળ જાવું ટાળે
બેઠો બેઠો નયનસંગ તો ચૌદ ભૂવનને ભાળે... ઈ તો ચૌદ ભૂવનને ભાળે...
સમણાંની પરિયું રૂપાળી, બાપુના કામણ પે મોહે,
બાપુ બેઠા હેય... નિરાંતે દૃશ્યોની ભેંહુને દોહે... ઈ તો દૃશ્યોની ભેંહુને દોહે...
આંજે સૂરમો શ્યામ, કરે એ ત્રિલોકના પણ કામ,
આ દેહદેશમાં સૂર્ય આથમે, બાપ કરે આરામ... કે જ્યારે બાપ કરે આરામ...
તારી ઉપર પ્રદેશ ભાલ, ને તારાં ચરણ પખાળે ગાલ,
ને તું તો વચગાળાનું વ્હાલ, પ્હેરતો કાચ તણી તું ઢાલ... પ્હેરતો કાચતણી તું ઢાલ...
તું પળમાં પરખે રંગ, બધાંયે અંધ બીજાં છે અંગ,
લઈને બેબ્બે દીવડા સંગ, લડે તું જાવું નામે જંગ... લડે તું જાવું નામે જંગ...
તું ચૌદ ભુવનનો ધણી, સ્વપ્નને ચણી,
ચાદરો નિંદર કેરી વણી, સાચવે કીકીઓ કેરી મણી... સાચવે કીકીઓ કેરી મણી...
ખણ ખણ ખણ ખણ ખણ ખણ ખણ ખણ ખણક,
પાંપણો કેરી ઝાલર ઝૂલે ઝણઝણ ઝણક, દ્વાર પર ઝૂલે ઝણઝણ ઝણક... પાંપણો ઝૂલે ઝણઝણ ઝણક
કડ કડ કડ કડ કડ કડ કડ કડ કડક, વીજળી ફડક, ક્રોધનું ખડગ, વીંઝતો તરત,
કંપતી ધરા, થંભતા ઝરા, આભથી ખરે આગના કરા...
ધ્રૂજે સૌ ધણ ધણ ધણ ધણ ધણ ધણ ધણ ધણ ધણક,
ધ્રૂજે સૌ ધણ ધણ ધણ ધણ ધણક...
આ દેહ નામનું ગીર, વસે છે હાડચામ રુધિર, ને એમાં તું સાવજડો વીર,
નાખતો ડણ ડણ ડણ ડણ ડણક નાખતો ડણ ડણ ડણ ડણ ડણક...
નજર કરીને મ્યાન, ધરે તું ધ્યાન, ચળે નહીં સ્હેજે તારું ભાન,
ભલે સૌ ઠકઠક ઠકઠક ઠકઠક ઠકઠક ઠકઠક ખીલ્લા ઠોકે કાન... ભલે સૌ ખીલ્લા ઠોકે કાન...
નહીં તો ઝાડ, નહીં તો ડાળ, નહીં તો ફડફડ થાતી પાંખ,
તું જાતો સર સર સર સર સર સર સર સર કેવળ એક જ આંખ... તું જાતો કેવળ એક જ આંખ...
તું ધારે તો પીર, વહાવી નીર, દેહમાં કરે સ્નાન ગંભીર
નજરનાં છુઠ્ઠાં છોડી તીર, કરે તું ઘાયલ સૌને વીર... કરે તું ઘાયલ સૌને વીર...
એએએ......
તું છલકાતો, તું મલકાતો, તું ખીલતો જાણે ગરમાળો
તું લટકાળો, તું મટકાળો, તું કાનુડા શો નખરાળો,
તું અણિયાળો, કામણગારો, તું જાબનવંતો જોમાળો,
તું રણબંકો, તું લડવૈયો, તું અજવાળાનો રખવાળો...
આ દેહ નામનો દેશ, એમાં તારો એવો વેશ, કે આવે કોઈ નહીં ત્યાં તારી જાટે,
એ ખમ્મા... ખમ્મા... બાપ તને કે નવેખંડ ફળિયે આળેટે...
દેહના દેરામાં દીવા કરનારા નયનસંગ બાપુને ઘણી ખમ્મા... ખમ્મા...”
કહીને ચારણે જાળી ફેલાઈવી,
ત્યાં તો બાપુએ સાચા મોતી જેવો રોકડો પલકરો નાઈખો ચારણની જોળીમાં...
રવલો રઘવાયો થિયો, બોઈલો, “ચારણ! ધન-દોલત તો બધા આલશે, બાપ...
બાપુએ તો રોકડો પલકારો આઈપો પલકારો.. જય હો બાપુની જય હો...’
ચારણ બાપડો શું બોલે? જાઈ ર્યો, બાઘાની જેમ!
પછી ઊતરી ગયેલી નજરનો પલકારો લઈને હાલતો થિયો ઘર બાજુ!

૧૧.
હમણાથી બાપુને હૃદયસંગ જાડે બનતું નથ...
ઇના ધબકારા તો ગોળિયુંની જીમ વાગ છ્‌ બાપુને...
ગધનો... દૃશ્યોના રજવાડામાં ભાગ માંગ છ્‌...
‘માથું વાઢે ઈ માલ ખાય’ એવી કહેવત ઈમનામ નથ પઈડી,
ઈની હાટું તો માથાં વાઢવાં પડે, ત્યારે માલ આવે હાથમાં
બાપુનો માલ કાંઈ સાવ મફતનો નથ
આખો દાડો દૃશ્યુંના માથા વાઢી વાઢીન્ માલ ભેગો કઈરો છ્‌ બાપુએ
ને ઓલો વેવલીનો ભાગ માંઈગા કર છ્‌ રજવાડામાં કે
લાવ, ઓલાં ઝાડવા હેઠે બેહેલાં દૃશ્યો
લાવ, ઓલા તળાવની પાળે બેહીને પાણીમાં પથરા નાખતાં ’તાં ઈ દૃશ્યો
અરે બાપુ સાવ એકલા ખૂણે-ખાંચરે ભરાઈને રહરહ રોયેલા ઈ દૃશ્યો ય લઈ લેવા છ્‌ ગોલકીનાને...
પણ બાપુ ભડ હોં,
દાનવીર એટલે વાત જવા દો
બલિ રાજા કે જગડુશાના દો દાળિયાય ના આવે ઈમના દાન આગળ
ઓલા નફ્ફટ હૃદયસંગે માંઈગા તો બાપુએ તો આંખ નિચોવીને
જેટલાં હતાં ઈ બધાં જ દૃશ્યો એક જ ઝાટકે આલી દીધાં હૃદયસંગને...
ઘણી ખમ્મા બાપલિયા... તને ઘણી ખમ્મા...

૧૨.
આહાહાહાહા.... શું ઈ દાડા હતા,
તાંહળિયું ભરી ભરીને વિસ્મય પીતા’તા
ગમે એટલા ધૂળ ખાધેલા ને કટાઈ ગયેલા દૃશ્યોને ય ઘહી ઘહીને કરી નાખતા’તા ચકચકાટ...
મારું હાળું
હવે તો ભાળેલું બધું વીંછળવું પડ્‌ છ્‌
અલા એય રવલા,
ચપટીક વિસ્મય હોય તો આલજે બાપ...
કોહવાઈ ગિયેલી નજર્યુંને મારે ઉટકવી છ્‌...

૧૩.
દીવાલું ઝર્ઝરિત થઈ ગઈ છ્‌, પોપડા માઈન્ડા છ્‌ ખરવા
પણ બાપુ હારવાનું નામ નથ લેતા...
મોતિયા હામે લઈડા,
રતાંધળા હામેય લઈડા...
અરે! અંધાપાની ગળચી દાબીને ય જાતા રિયા જગતને...
ના હાઇરા તે ના જ હાઇરા...
છેવટ દેહનો ગઢ ભાંઈગો ઈ પછીય બાપુ લડતા ’ર્યા મરણના મારણ હામે ભડની જેમ
લશ્કર હાઇરું ’તું બાપુ નઈ...
હારે તો ઈ બાપુ શાના?
આવા ઘમસાણમાં ય રવલાને કાંઈ નતું થાવા દીધું બાપુએ...
રવલો તો બાપુની ભીનાઈશ હતી ભીનાઈશ...
માણહુ મરતા મરતા ભીનાઈશું સિવાય જગતને આલી ય હું હકે?
જાતાં જાતાં ય બાપુ રવલાને કેતા જિયા કે-
બાપ રવલા, મારી નજર્યુંનું નાણું સાચવજે હોં,
જગતને આલજે મારાં સમણાંની સોગાત્યું...
હું પાછો આવીશ,
કોઈ નવા દેહના દેરામાં અજવાળું થઈને આવીશ...
પાછાં નવાં સમણાંના મ્હેલો રચીશ
પાછો ઘોળીશ નવી ઇચ્છાયુંના નવા કહુંબા...
પાછો જગતને જાઈશ...
કાળ મને નાથી નહીં હકે રવલા... કાળ મને નાથી નૈં હકે...
રવલો બાપડો રહ રહ રોતો ર્યો, ને બાપુએ હસતા હસતા વિદાય લીધી... 

આ કવિતાના લાઇવ પઠનનો વીડિયો પણ જુઓઃ

દિવસ

તાજા જન્મેલા બાળકના રુદનનો સ્વર પ્રસરે તેમ

નવજાત સૂર્યકિરણો ચોમેર પ્રસરી વળ્યાં

ઝાડ, ડાળ, પાન પર થઈને

રસ્તામાં, શેરીમાં, ફળિયામાં

ગલીકૂંચીમાં થઈને

દોડતો દોડતો તડકો યુવાન થઈ ગયો

ને

બપોરને પરણી ગયો

યુવાની ધખતી રહી

સાંજ પડી એટલે

ઘરડું અજવાળું

ઝાંખી ઝાંખી આંખે સૃષ્ટિને જોઈ રહ્યું

અંધારું યમરાજની જેમ આવી

દિવસના ખોળિયામાંથી જીવ લઈ ગયું…

– અનિલ ચાવડા

એક અધૂરું પ્રેમકાવ્ય

વર્ષો પછી એણે જ સામેથી મને કહ્યું,
”આઈ લવ યુ, ડૂ યૂ લવ મી?”
ત્યારે હું
એક ઊં…ચા પર્વતની ટોચ પરથી
ખીણ તરફ ઢળેલા
ઝાડની ડાળી દાંત વચ્ચે દાબીને
કપાયેલા બે હાથ સાથે
નિ:સહાય લટકી રહ્યો હતો,
જો બોલું તો ખીણમાં જાઉં
અને
ન બોલું તો પણ….

– અનિલ ચાવડા