ગજબ હાથે ગુજારીને પછી કાશી ગયાથી શું?

(ગુજરાત સમાચારની રવિપૂર્તિમાં દર રવિવારે આવતી કૉલમ ‘અંતરનેટની કવિતા’નો લેખ)

લોગઇન:

ગજબ હાથે ગુજારીને પછી કાશી ગયાથી શું?

મળી દુનિયામાં બદનામી પછી નાસી ગયાથી શું?

દુ:ખી વખતે નહિ દીધું પછી ખોટી દયાથી શું?

સુકાયા મોલ સૃષ્ટિના પછી વૃષ્ટિ થયાથી શું?

વિચાર્યું નહિ લઘુવયમાં પછી વિદ્યા ભણ્યાથી શું?

જગતમાં કોઇ નવજાણે જનેતાના જણ્યાથી શું?

સમય પર લાભ આપ્યો નહિ પછી તે ચાકરીથી શું?

મળ્યું નહિ દૂધ મહિષીનું, પછી બાંધી બાકરીથી શું?

ના ખાધું કે ન ખવડાવ્યું દુ:ખી થઈને રળ્યાથી શું?

કવિ પિંગળ કહે પૈસા મુઆ વખતે મળ્યાથી શું?

- પીંગળશી નરેલા

ગુજરાતી ભાષામાં ગઝલનો પાયો નાખવામાં મહત્ત્વનો ફાળો આપનાર કવિ બાલાશંકર કંથારિયા અને કલાપીનું પ્રદાન આજે પણ આપણે ગૌરવભેર યાદ કરીએ છીએ. બંનેએ અનેક ઉત્તમ યાદગાર કાવ્યો આપ્યા. બાલાશંકરને આપણે- “ગુજરે જે શિરે તારે જગનો નાથ તે સ્હેજે, ગણ્યું પ્યારું જે પ્યારાએ અતિપ્યારું ગણી લેજે”-થી ઓળખીએ છીએ. જ્યારે કલાપીનું નામ લેતાની સાથે, “જ્યાં જ્યાં નજર મારી ઠરે, યાદી ભરી ત્યાં આપની” પંક્તિ હોઠ પર આવી જાય. બાલાશંકરનો જીવનકાળ મે, 1858થી એપ્રિલ, 1898 અને કલાપીનો જાન્યુઆરી 1874થી જૂન 1900. બંનેનું દૈહિક આયુષ્ય ઘણું ટૂંકું, પણ કવિતાનું આયુષ્ય અજરામર છે. ગુજરાતી ભાષા જ્યાં સુધી જીવશે ત્યાં સુધી તેમની નોંધ લીધા વિના ચાલવાનું નથી.

આ જ ગાળામાં ભાવનગરમાં પીંગળશી પાતાભાઈ નરેલા નામે કવિ થઈ ગયા. તેમનો સમયગાળો ઈ.સ. 1856થી 1939. તેમના પિતાશ્રી પાતાભાઈ પણ ભાવનગરના રાજકવિ. કાવ્યત્વ તેમને વારસામાં સાંપડેલું. તેમની કલમ મુખ્યત્વે ભક્તિકાવ્યો અને ભજનમાં રમમાણ રહી. તેમની કલમ બળુકી. લોકોના મનોભાવો અને સંસારમાં ચાલતી તડજોડને ખરી રીતે પારખીને લખનાર કવિ. આત્માના અજવાળે કલમને કાગળના ધામમાં વિહાર કરાવતા કવિ. તેમની કવિતામાં ભક્તિ, ભજન અને અગમના ભેદનો ઊંડો પરચો છે.

લોકસાહિત્યના મરમી શ્રી વસંત ગઢવીએ તેમના વિશેની સુંદર માહિતી આલેખી આપી છે. ગુજરાતીમાં ભાષામાં સંતસાહિત્યનું સરવૈયું કરવામાં નાથાલાલ ગોહિલ, નિરંજન રાજ્યગુરુનો જેટલો ફાળો છે, એટલું જ ઊંડું કામ વસંત ગઢવીનું પણ ખરું. મુઠ્ઠી ઊંચેરા કવિ પીંગળશી નરેલાના અવસાન વખતે તેમના પુત્ર હરજીવન નરેલાને આશ્વાસન માટે ન્હાનાલાલે પત્ર લખેલું, તેમાં લખ્યું હતું, પિંગળશીભાઇના અવસાનથી ભાવનગરની કાવ્યકલગી ખરી પડી છે. ભાવનગર મહારાજાના મુગટમાંથી એક હીરો ખરી પડ્યો છે. ગુજરાતની જૂની કવિતાનો છેલ્લો સિતારો આજે આથમ્યો ’’ સુપ્રસિદ્ધ નાટ્યકાર કવિ ચંદ્રવદન મહેતાએ તેમના વિશે લખ્યું છે, “ભક્તિનો જે દોર નરસિંહ, મીરાં, ભોજા ભગત, ધીરા ભગત તથા દયારામની રચનાઓમાં વણાયેલો હતો, એ જ દોરામાં પરોવાયેલા હોય તેવાં કાવ્યો પિંગળશીભાઇના છે. તેઓ પોતાની વાણીના અસ્ખલિત પ્રવાહથી શ્રોતાઓને મંત્રમુગ્ધ કરતા હતા.”

લોગઇનમાં આપેલું કાવ્ય વાંચતાની સાથે સહજપણે ગઝલનું બંધારણ મનમાં ઊભરાઈ આવે. સમગ્ર કાવ્ય ગઝલની લગોલગ ઊભું છે. એવું પણ લાગે જાણે આ તો મત્લાગઝલ છે. કવિ પીંગળશી નરેલાએ જીવનના અમુક કડવા સત્યોને સહજતાથી ઉજાગર કર્યા છે. તેને રસદર્શન કરીને રોળી નાખવાનું દુઃસ્સાહસ કરવા જેવું નથી. ઘણી વાર કવિતા સમજાવવાથી નાશ પામતી હોય છે. પૂર્ણપણે ખૂલેલા પુષ્યની પાંખડીઓ પહોળી કરી કરીને તેને ચીમળાવી નાખવા કરતા, છોડ પર રહેવા દઈ, તેની ખરી સુગંધ માણવામાં લિજ્જત હોય છે.

કવિ પીંગળશી નરેલાએ ગુજરાતી ભાષાને અનેક ઉત્તમ કાવ્યો આપ્યાં છે. તેમની કવિતાનો ઊંડાણપૂર્વક અભ્યાસ કરતા ખ્યાલ આવે કે શબ્દ તેમને સહજસાદ્ય છે. આંતરમનની વાતને વહેતી મૂકવા માટે તેમણે શબ્દો શોધવા જવું પડતું નથી. તે આપોઆપ કવિની કલમ પર આવીને બેસી જાય છે. લોગઆઉટમાં આપવામાં આવેલ ઋતુકાવ્યની છટા જોશો એટલે આપોઆપ આ કવિની કારીગરી અને કલા સમજાઈ જશે.

લોગઆઉટઃ

શ્રાવન જલ બરસે, સુંદર સરસે,

બદ્દલ બરસે અંબરસે

તરૂવર ગિરિવરસેં લતા લહરસે

નદિયા પરસે સાગરસે

દંપતી દુ:ખ દરસે સેજ સમરસે

લગત જહરસે દુ:ખકારી

કહે રાધે પ્યારી, હું બલિહારી

ગોકુળ આવો ગિરધારી !

- પીંગળશી નરેલા